Ostrów Wielkopolski: wystawa rzeźb sakralnych Brylińskiego
Rzeźby sakralne dłuta Pawła Brylińskiego odkryte i odnalezione w ciągu ostatnich piętnastu lat można oglądać na wystawie w Bibliotece Publicznej im. Stefana Rowińskiego w Ostrowie Wielkopolskim. Ekspozycję zorganizowano z okazji 200. rocznicy urodzin Pawła Brylińskiego.
Autorami wystawy są Ewa i Michał Chmielewscy, którzy od 1999 r. zajmują się poszukiwaniem i opisywaniem rzeźb Pawła Brylińskiego. Dotąd udało się znaleźć 136 takich obiektów w ponad 70. miejscowościach w Południowej Wielkopolsce. Dzieła znajdują się także w muzeach: Muzeum Górnośląskim w Bytomiu, Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy w Dziekanowicach k. Gniezna, Muzeum Okręgowym Ziemi Kaliskiej w Kaliszu, Muzeum Regionalnym w Odolanowie, Muzeum Regionalnym w Krotoszynie. Muzeum Etnograficznym w Poznaniu, Muzeum Archidiecezjalnym w Poznaniu, Muzeum Etnograficznym we Wrocławiu.
- Zarówno krzyże, jak i słupy zdobione rzeźbami, nazywano Bożymi Mękami. Stawiano je na cmentarzach, mogiłach, na rozstajach dróg, w lasach, ogrodach. Kapliczki zawieszano na drzewach. Figury umieszczano we wnękach na frontach domów – mówiła Ewa Chmielewska.
Wskazywała, że istnieją dwa zasadnicze rodzaje rzeźb artysty z Masanowa. – Pierwszy rodzaj obejmuje samodzielne rzeźby Chrystusa na krzyżach, słupach i kapliczkach oraz samodzielne rzeźby świętych w kapliczkach. Z kolei drugi rodzaj stanowią wyobrażenia świętych, podporządkowane bryle krzyży i słupów przydrożnych. Cały program ikonograficzny był z jednego pnia, najczęściej dębowego – tłumaczy autorka wystawy.
Na wystawie w bibliotece można oglądać m.in.: rzeźby Chrystusa Frasobliwego, Chrystusa Pojmanego, Chrystusa Ukrzyżowanego, krucyfiksy, figury Matki Bożej Różańcowej, Pietę, św. Józefa, św. Walentego, św. Idziego. Wyeksponowano także dzieło odnalezione w 2014 r. – feretron z płaskorzeźbą Świętej Rodziny i Świętej Trójcy z kościoła w Grabowie nad Prosną. Wystawę uzupełniają zdjęcia dzieł Pawła Brylińskiego.
W wernisażu uczestniczyli: ks. prał. Paweł Kostrzewa, ks. kan. Mariusz Pohl, autorzy wystawy Ewa i Michał Chmielewscy, dyrektor biblioteki Włodzimierz Grabowski, potomkowie Pawła Brylińskiego i licznie zgromadzeni pasjonaci twórczości artysty.
Paweł Bryliński urodził się 21 czerwca 1814 r. w Wieruszowie. Jako rzeźbiarz był najprawdopodobniej samoukiem. W 1835 r. Bryliński, już żonaty, przeniósł się do Wielowsi Klasztornej, gdzie miał małe gospodarstwo rolne. Niedługo później osiedlił się w leżącym w pobliżu Masanowie. Tu właśnie urodził mu się jedyny syn Stanisław. Z tą wsią Bryliński był związany do końca życia i z nią jest identyfikowany jako „boży snycerz z Masanowa”. Bryliński wiódł życie wędrownego rzeźbiarza. Z nastaniem wiosny opuszczał dom z wózkiem wypełnionym narzędziami. Podczas wykonywania pracy mieszkał najczęściej u fundatora krzyża lub słupa. Jako materiału używał głównie grubych belek dębowych lub sosnowych. Wielometrowe słupy lub krzyże zdobił rzeźbami, które przytwierdzał do nich. Rzadziej rzeźbiarz wycinał rzeźby bezpośrednio w drzewcu krzyża. Najczęstszym motywem ikonograficznym była tematyka Wielkiego Tygodnia. Tego typu słupy i krzyże nazywane są popularnie „Bożą Męką”. Szczególnie imponujące są krzyże i słupy zawierające po kilkanaście rzeźb np. krzyż w Kani. Swoje prace upiększał polichromią, stosując żywe kolory. Pracował nieustannie – blisko 50 lat. Pierwszą znaną datowaną rzeźbą jest słup z Ołoboku z 1840 r., a ostatnią – krzyż w Masanowie z 1885 r. Zmarł 18 kwietnia 1890 r. w Masanowie.
Duża część krzyży i kapliczek została zniszczona podczas II wojny światowej. Rzeźby, które przetrwały okupację, poddały się wpływowi czasu, warunkom atmosferycznym i szkodnikom. Niektóre przeniesiono po konserwacji do kościołów, inne oddano do muzeów lub są też przechowywane w domach. Część dzieł pozostała na swoich miejscach.
Pawła Brylińskiego odkrył w 1934 r. poznański etnograf Stanisław Błaszczyk i nazwał go „Mistrzem z Masanowa”. Pierwszą wzmiankę o nim zamieścił w 1935 r. w „Kurierze Literacko-Naukowym”.
Dla potrzeb turystycznych Ewa i Michał Chmielewscy wyznaczyli szlak Pawła Brylińskiego, wiodący przez miejscowości: Grabów, Ostrów Wielkopolski, Wieruszów i okolice oraz Droszew i Kowalew. Do tego należy dołączyć 8 muzeów, w których zbiorach znajdują się rzeźby „Mistrza z Masanowa”.
Tekst i zdjęcia: Ewa Kotowska-Rasiak/KAI
